Khi nhắc đến đặc sản mùa hè giản dị, mát lạnh của miền đất võ Bình Định, xu xoa chính là một trong những cái tên đầu tiên gây thương nhớ. Món ăn dân dã này không chỉ giúp xua tan cái nóng oi ả mà còn mở ra một góc nhìn đặc sắc về văn hóa ẩm thực và đời sống của người dân nơi đây.
Xu xoa được chế biến từ rau xu xoa – một loại rong biển đặc trưng chỉ mọc tự nhiên trên những mỏm đá ven biển. Thời gian thu hoạch rau xu xoa thường kéo dài từ tháng 12 đến tháng 5 Âm lịch. Để thu hoạch được loại rong này, người dân cần dùng thuyền thúng nhỏ để len lỏi qua những mỏm đá, chờ lúc thủy triều xuống khi rong nhô lên khỏi mặt nước.
Quá trình cào rau xu xoa không hề dễ dàng. Cần phải lựa chọn cẩn thận những phần rong tươi ngon nhất để đem về chế biến. Đây là nguyên liệu chính để làm nên món xu xoa nổi tiếng.
Sau khi được thu hoạch, rau xu xoa phải trải qua công đoạn làm sạch tỉ mỉ để loại bỏ bùn và tạp chất bám trên thân rong. Đây là bước vất vả nhất trong quá trình chế biến vì bùn bám rất chặt, đòi hỏi sự kiên nhẫn.
Sau khi làm sạch, rau xu xoa được phơi khô để bảo quản lâu dài. Khi chế biến, người dân đun sôi rau với nước cho đến khi chúng nhừ nát. Hỗn hợp sau đó được lọc qua khăn sạch để loại bỏ xác, thu về phần nước nguyên chất. Nước xu xoa sau khi nguội sẽ đông lại thành một loại thạch mềm, có màu trắng đục.
Xu xoa thường được thưởng thức cùng với nước đường thắng và nước cốt dừa. Đường bát được thắng cùng với một ít gừng để tạo hương thơm và vị ngọt dịu. Thêm vào đó là nước cốt dừa béo ngậy, giúp món ăn thêm phần hấp dẫn.
Sự kết hợp giữa thạch xu xoa mềm mại, vị ngọt của đường gừng và vị béo của nước cốt dừa tạo nên hương vị hài hòa, giải nhiệt cực kỳ hiệu quả trong những ngày hè oi ả.
Từ lâu, xu xoa đã trở thành món ăn quen thuộc với người dân miền Trung. Từ trẻ em đến người lớn, ai cũng yêu thích món ăn dân dã này. Hiện nay, giá rau xu xoa phơi khô dao động từ 200.000 đến 300.000 đồng/kg, trong khi giá một chén xu xoa thành phẩm chỉ khoảng 5.000 đến 10.000 đồng.
Ngoài Bình Định, xu xoa còn phổ biến tại các tỉnh miền Trung như Quảng Ngãi, Quảng Nam, Đà Nẵng, và Nha Trang. Mỗi vùng miền lại có cách biến tấu riêng, như chè xu xoa hạt đác ở Nha Trang, chè xu xoa hạt lựu ở Đà Nẵng, hay xu xoa sữa cà phê ở Quảng Ngãi.
Không chỉ là món ăn giải nhiệt, xu xoa còn góp phần giúp người dân miền Trung cải thiện kinh tế. Những ngày biển động hay rỗi việc, người dân có thể chế biến và bán xu xoa để kiếm thêm thu nhập. Dù công việc không đơn giản, món ăn bình dị này đã nuôi sống biết bao người dân nghèo với ý chí vươn lên mạnh mẽ. Điều này được thể hiện qua câu ca dân gian:
“Xu xoa ít vốn lời nhiều
Anh về bỏ vợ theo nghề xu xoa”
Nếu có dịp đến miền Trung, đặc biệt là Bình Định, bạn đừng bỏ qua cơ hội thưởng thức món xu xoa đơn giản nhưng độc đáo. Đây không chỉ là một món ăn mát lành mà còn là một phần trong văn hóa ẩm thực miền biển. Hương vị đặc biệt của xu xoa sẽ để lại trong lòng du khách những ấn tượng khó phai.
@ Bản quyền thuộc về Đồng hương Bình Định - TpHCM